Co to jest zaćma?

Soczewka to przezroczysta struktura, otoczona torebką i umiejscowiona w gałce ocznej za tęczówką. Widać ją w obrębie źrenicy. Jej zmętnienie nazywamy zaćmą (łac. cataracta). Najczęściej występuje zaćma związana z wiekiem (zaćma starcza). Przyczyny jej powstawania nie są do końca poznane. Ogólnie najczęstszą przyczyną zmętnienia soczewki jest starzenie się organizmu i towarzyszące temu zaburzenia metaboliczne. Zaćma może powstać także w wyniku urazu oka, stanów zapalnych błony naczyniowej oraz stosowania niektórych leków, na przykład długotrwałego miejscowego lub ogólnego używania kortykosteroidów. Może się również rozwinąć u osób w młodszym wieku ze zdiagnozowaną krótkowzrocznością lub cukrzycą. W zasadzie nie mamy wpływu na powstawanie zaćmy, chociaż zwraca się uwagę na możliwość szkodliwego działania promieniowania słonecznego i wpływ czynników środowiskowych (np. palenie papierosów, promieniowanie podczerwone).

Objawy

Zaćma powoduje stopniowe pogarszanie się ostrości wzroku, aż do prawie całkowitej utraty widzenia. W razie jakichkolwiek zaburzeń widzenia należy zgłosić się do okulisty. Istnieje wiele możliwych przyczyn pogorszenia widzenia i tylko specjalistyczne badanie za pomocą odpowiedniego sprzętu umożliwia określenie konkretnej przyczyny.

Leczenie

Zaćmę leczy się operacyjnie. Można stosować również różne rodzaje kropli, których zadaniem jest spowolnienie mętnienia soczewki, jednak jedynie leczenie operacyjne daję możliwość poprawy ostrości wzroku.

Nie ma jednoznacznie określonych wskazań do leczenia operacyjnego zaćmy. Można ogólnie powiedzieć, że zaćmę należy usunąć, jeśli nastąpiło istotne obniżenie zdolności widzenia, które określonej osobie przeszkadza w pracy zawodowej lub codziennym życiu. Istnieją również wskazania medyczne, gdy zaćma niekorzystnie wpływa na stan oka, na przykład zaćma podwichnięta wywołująca jaskrę. Obecność zaćmy może także uniemożliwiać diagnostykę i leczenie chorób siatkówki czy nerwu wzrokowego ze względu na brak możliwości oceny dna oka.

Nowoczesne leczenie operacyjne zaćmy polega na usunięciu jej za pomocą ultradźwiękowej końcówki (tzw. fakoemulsyfikacja) i wszczepieniu sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej. Główną zaletą fakoemulsyfikacji jest możliwość wykonania zabiegu przez małe cięcie o szerokości 1,5–3,0 mm. Zabieg taki można wykonywać w znieczuleniu powierzchniowym (krople i/lub żel do worka spojówkowego). W miejsce usuwanej soczewki wszczepia się jednocześnie sztuczną, najczęściej wykonaną z polimerów akrylowych, soczewkę zwijalną. Dzięki elastyczności takiej soczewki i zwinięciu jej w momencie wszczepiania (implantacji), można ją umieścić w oku bez poszerzania cięcia operacyjnego. Soczewka rozwija się w pozostawionej torebce naturalnej soczewki i w ten sposób zajmuje właściwe dla niej miejsce w gałce ocznej

Większość operatorów dobiera taką moc wszczepianej soczewki, żeby pacjent po zabiegu dobrze widział z daleka i nosił okulary tylko do czytania. W niektórych przypadkach, zwykle u krótkowidzów, postępuje się odwrotnie, dostosowując wzrok do czytania bez okularów, a stosując okulary do patrzenia w dal. Ostatnio coraz częściej stosuje się soczewki wewnątrzgałkowe typu „premium”, czyli wykraczające poza ogólnie przyjęte standardy. Soczewki te są wielokrotnie droższe od standardowych. Należą do nich soczewki wieloogniskowe i akomodujące które umożliwiają dobre widzenie zarówno z bliska, jak i z daleka bez korekcji okularowej oraz soczewki toryczne, które umożliwiają skorygowanie niezborności (astygmatyzmu).

Operacyjne usunięcie zaćmy i wszczepienie sztucznej soczewki należy do zabiegów bezpiecznych, a dobre wyniki uzyskuje się w około 90% przypadków. Brak poprawy ostrości wzroku może wynikać z obecności innych, współistniejących chorób oka, na przykład zmian zwyrodnieniowych siatkówki czy zaniku nerwu wzrokowego. Nie oznacza to, że chirurgia zaćmy pozbawiona jest powikłań operacyjnych. Jednak groźne powikłania, zagrażające utratą wzroku, są rzadkie. Należy do nich krwotok do wnętrza gałki ocznej i bakteryjne zapalenie wewnątrzgałkowe.

Zaćmę można usunąć tylko raz, a sztuczną soczewkę wszczepia się do oka na zawsze. Stosunkowo często, w różnym czasie po operacji, dochodzi u niektórych pacjentów do częściowego zmętnienia pozostawionej tylnej torebki soczewki (tzw. zaćma wtórna). Objawia się to przymgleniem widzenia, podobnym jak w początkowej zaćmie. Leczenie tego zaburzenia polega na wykonaniu laserem otworu w zmętniałej torebce (zabieg ten nazywa się kapsulotomią tylną), co zwykle przywraca pooperacyjną ostrość wzroku.

Postępowanie po zabiegu

Zwykle postępowanie pooperacyjne polega na okulistycznym badaniu kontrolnym w pierwszym dniu po zabiegu i dalszej opiece ambulatoryjnej. Zaleca się stosowanie przez 3–4 tygodnie po operacji kropli antybiotykowo-steroidowych. W pierwszych 2–3 miesiącach po zabiegu zalecane jest unikanie gwałtownych wstrząsów i wysiłku.